|
|
2005-05-01
NAAR DE GRENS VAN HET FILIOQUE
6.
Voor mijn broer geldt de bijbel van kaft tot kaft om het maar eens fundamentalistisch te zeggen. Voor fundamentalisten wil dat zeggen dat alles wat in de bijbel staat wetenschappelijk waar is. Gek dat die fundamentalisten, die zo op hun geloof staan, de wetenschap zo’n belangrijke maatstaf vinden. Overigens zijn ze daarbij in - zo niet goed dan toch - groot gezelschap, want hoeveel mensen zijn er niet die pas ergens in geloven als het ‘wetenschappelijk bewezen’ is. Ik denk dat de bewering Het is wetenschappelijk bewezen onwetenschappelijk is. Wetenschap is dat je rekenschap kunt afleggen van wat je doet of zegt. Het is een gedurige discussie over feiten, die gecontroleerd moeten kunnen worden en daarom alleen al aan zeer nauwe grenzen gebonden zijn. Wetenschap is zich bewust van zijn grenzen. Het leuke van de wetenschap van sinds - zeg - 1900 is juist dat dat bewustzijn tot de grootste wetenschappelijke ontwikkelingen heeft geleid.
Overigens mag je de bijbel best wetenschappelijk bestuderen. Graag zelfs. Maar niet als historische bron voor de tijd die de verhalen zeggen te beschrijven. Ondanks alle pogingen die bijvoorbeeld Israëlische archeologen in het werk hebben gesteld, is er buiten die verhalen om weinig bewijs voor te vinden. Het zou natuurlijk heel leuk zijn om te weten in welke historische context die verhalen zijn ontstaan. Maar dan moeten we wel een heel nauwkeurige datering hebben. En die is er niet of die is in discussie.
Het enige vaste wat je hebt, zijn die verhalen en de taal waarin ze geschreven zijn.
Die kun je bestuderen. Dat doet mijn broer dus. En er is dus een duidelijke grens bij zijn werk: hij gaat niet speculeren over wat er buiten het verhaal en de woorden valt. De tekst moet het doen. Over die tekst kun je één ding als zeker aannemen: hij is door mensen geschreven en door mensen bij elkaar gebracht en gebundeld. Om er één of andere god achter te denken is dus ook speculatie. Ín de tekst gaat het wel over een heel bepaalde god, namelijk degene die het volk Israël uit de slavernij heeft bevrijd.
Is zo’n studie nou zinvol? Dat vind ik nou net zo’n moeilijke vraag als die van leerlingen die vroeger aan mij vroegen wat het nut van het vak geschiedenis was. Ik zei dan altijd maar dat het vak niet nuttig was (behalve voor het winnen van historische quizzen), maar dat het zinvol was voor wie er zin in had. En ik probeerde daarna listig hun die lol erin bij te brengen. Met wisselend succes. Ik had trouwens nóg een antwoord beschikbaar: door geschiedenisstudie kun je je inlevingsvermogen oefenen en dat kan nuttig zijn bij het oplossen van problemen tussen mensen, waarbij jij betrokken bent.
Een wezenlijk kenmerk van de bijbelse verhalen is dat ze onmogelijk zijn. Ze zijn volstrekt niet realistisch. Dat begint natuurlijk al met het scheppingsverhaal. Je moet wel erg krom redeneren om daar een wetenschappelijke theorie van te maken! Darwin ligt dus ook veel meer voor de hand. Ook een theorie, maar daar gaat het tenminste om zinnige argumenten.
Onze Lieve Vrouwe baart een zoon is net zo’n onmogelijk thema. Maria krijgt de engel Gabriël op bezoek die de geboorte van haar zoon aankondigt. Maar er zal geen man aan te pas komen! Het nieuwtestamentische verhaal is het zoveelste in een reeks van onnatuurlijke verwekkingen. Het begint al met Sara die nooit kinderen heeft gehad en de overgang al jaren achter de rug heeft, maar die toch een zoon baart.
Met historisch onderzoek kom je bij zo’n verhaal niet ver. Wel met de wetenschap dat de bijbelschrijvers zich af zetten tegen het omringende heidendom dat juist de natuurlijke omstandigheden verheerlijkt. Want het gaat ze om de gerechtigheid en ze weten dat die er nu juist niet van nature is. Integendeel! En de vraag is daarom: hoe kan die wrede wereld een plaats worden waar mensen als broeders samen wonen?
Aan die vraag gaat natuurlijk nog een vraag vooraf: hoe komen mensen op zulke ideeën als ze die niet van nature hebben? Je kunt zeggen dat het allemaal menselijke projectie is. Maar hoe komen de mensen dan aan de behoefte aan die projectie?
-
Dit is dus het begin:
God met zijn schepje in de weer
want hij heeft reuze zin
om nu juist deze keer
er iets fantastisch van te maken.
En daarom zet hij zijn familie in
om één van geest
‘m nu eens goed te raken.
Ik weet niet of het kan. Het moet.
De wereld is een strand.
En wat de vloed straks doet?
>inhoud
|
|
|
